Πλάτωνος Ακαδημία

Κώστας Ε. Μπέης, Πλάτωνος Ακαδημία,387 π.Χ. έως 529 μ.Χ, Ανοικτή Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2014.

Μικρό απόσπασμα από το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του κ. Καθηγητή.

                                    Οι κύριες διαστάσεις της πλατωνικής

                                              φιλοσοφικής συγκομιδής

            Δια βίου ο Πλάτων φαίνεται πως διακατεχόταν από την πεποίθηση ότι το υπέρτατο καθήκον του φιλοσόφου εντοπίζεται στην ιερή αποστολή του να συμβάλλει συνεχώς, σταθερώς και αδιακόπως στη διαφώτιση των συνανθρώπων του, με τον ευγενικό στόχο να τους ευαισθητοποιεί στο δικό τους καθήκον για τη διασφάλιση κοινωνικού και νομοθετικού πλαισίου, το οποίο είναι ικανό να θωρακίζει όλα τα μέλη κάθε ανθρώπινης κοινωνίας ενώπιον της απειλής των αδίστακτων εξουσιολάγνων, οι οποίοι, παντού και πάντα, εκμεταλλεύονται τις κοινωνικές ανισότητες και, αυνακόλουθα, επιβουλευόμενοι την αφέλεια και τις άλλες πάγιες αδυναμίες του ασύνετου πλήθους, ακόμη και με τη συγκατάθεση ή την ανοχή εκείνου, υφαρπάζουν τη δημόσιο αξουσία, και έτσι αποκτούν άνετη πρόσβαση στην απόλαυση των οικονομικών και πολιτικών αγαθών.

            Καθήκον λοιπόν του φιλοσόφου είναι ν’ αναδεχθεί την όντως υπέρτατη ιερή αποστολή του, ακόμη και το βάρος των προσωπικών θυσιών και ταλαιπωριών του, προκειμένου να προσφέρει θετικές υπηρεσίες στο κοινωνικό σύνολο (στην πόλη !), ως ακέραιος πολιτικός και συνετός νομοθέτης.

            Μολοντούτο, ο Πλάτων σταθερά αποστρεφόταν (αν μη και βδελυσσόταν !) τους επαγγελματίες της πολιτκής πρακτικής, και μάλιστα, κυρίως εκείνους, οι οποίοι καυχόνταν ότι εκπροσωπούσαν τη λεγόμενη δημοκρατική παράταξη.

            Αυτή η παραδοχή ασφαλώς ενοχλεί. Και τότε, στα δικά του χρόνια, ενοχλούσε, όπως και στις δικές μας μέρες δεν βρίσκει υπολογίσημη απήχηση. Έτσι, που να παρασύρει σε κάποια επιφυλακτικότητα, αν μη και αποστροφή, ενώπιον των πλατωνικών πολιτικών παρακαταθηκών, καθώς είναι προφανές, ότι η δημοκρατική προδιάθεση δεν ανήκε στις αρετές του Πλάτωνα !

            Ο Taylor εξηγεί αυτήν την πολιτική δυσπιστία του διαπρεπούς φιλοσόφου ενώπιον των δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών, θυμίζοντας ότι, ως νέος, ασφαλώς, θα είχε δει και θα είχε ακούσει πολλά – και ενοχλητικά για τη δική του ευαισθησία – μέσα στο σπίτι του πατριού του, ο οποίος συγκαταλεγόταν ανάμεσα στους πιο στενούς πολιτικούς συνεργάτες του Περικλή, ηγέτη της δημοκρατικής παράταξης.

            Με παγερή ειλικρίνεια λοιπόν ο Taylor, υπερασπιζόμενος την αναμφίβολη δυσπιστία του Πλάτωνα ενώπιον των δημοκρατικών συμπολιτών του, παρατηρεί ότι ο φιλόσοφος, «αν πραγματικά αντιπαθούσε τη δημοκρατία, (πάντως, είναι βέβαιο ότι) δεν την αντιπαθούσε από άγνοια της ποιότητάς της, αλλ’ αντιθέτως, επειδή ακριβώς ήξερε πάρα πολλά» για την κατ’ επίφαση θρυλούμενη σοβαρότητα και αξιοπιστία εκείνης, ιδίως δε μετά την πικρή εμπειρία του από την άδικη καταδίκη και θανάτωση του δασκάλου του, του Σωκράτη.

            Κάτι το πολύ πιο σημαντικό : ο Πλάτων δεν άργησε να συνειδητοποιήσει ότι η άσκηση της πολιτικής είναι αδύνατη, δίχως την ένταξη του ενδιαφερόμενου ενεργού πολίτη σε κάποιο κόμμα. Μια αναγκαία ένταξη, η οποία όμως, εξ ίσου αναπότρεπτα, αποστερούσε (και αποστερεί !) τον εντασσόμενο πολίτη από το δικαίωμα της ελεύθερης και κατά συνείδηση επιλογής της εκάστοτε καλύτερης λύσης, ανεξαρτήτως κομματικών πλεονεκτημάτων ή μειονεκτημάτων.

            Εξ άλλου, από μία άλλη οπτική γωνία, αξίζει να προσεχθεί και να συνεκτιμηθεί η σχεδόν σταθερή αποφυγή του Πλάτωνα να παρεμβάλλει το δικό του όνομα μέσα στα κείμενα των φιλοσοφικών διαλόγων του. Με τις ακόλουθες δύο μοναδικές εξαιρέσεις, οι οποίες, ίσως, δεν του περιποιούσαν τιμή :

            α) την μάλλον ανεπαρκή οικονομική και ηθική στήριξη της υπεράσπισης του δασκάλου του, του Σωκράτη, ενώπιον του λαϊκού δικαστηρίου της Ηλιαίας και

            β) την απουσία του από το δεσμωτήριο, τότε ακριβώς που όφειλε να είναι εκεί, παρών κι ακλόνητος συμπαραστάτης, δηλαδή όταν ο Σωκράτης ήπιε το κώνιο !

            Ίσως η σκιά της μεταμέλειας γι’ αυτές τις δύο πικρές απουσίες του να τον στήριζε στην εφεξής ενσυνείδητη επιλογή του, να καλλιεργεί δηλαδή τη φιλοσοφία, αποτραβηγμένος στη μοναξιά και στη γαλήνη του κήπου της Ακαδημίας του.

            Αναζητώντας λοιπόν, και στις δικές μας μέρες, τη γαλήνη του μακρινού πια κήπου της Ακαδημίας, μέσα στα βάθη των αιώνων, είναι ήδη καιρός για μια στοιχειώδη αναφορά στην ουσία της συγγραφικής προσφοράς του Πλάτωνα, καθώς και στα μηνύματα των ευαισθησιών και της σοφίας του, που πλουσιοπάροχα μας κληροδότησε.

                                                Κώστα Μπέη, Πλάτωνος Ανθολογία, σελ.28-31