Περίληψη Εισήγησης: Η ζήτηση του Αγαθού στον Πλάτωνα - Το σωκρατικό πρότυπο

Tετάρτη 22 Οκτωβρίου 2014

Εισηγήτρια: Ανδρεανή Ηλιοφώτου

Πρόθεσή μας στην παρούσα εισήγηση, είναι να δούμε πώς η πλατωνική διαλεκτική από το σωκρατικό ουδέν οίδα, καταλήγει στο είδος, πώς με αφετηρία τη σωκρατική ζήτηση της αρετής, ως επιμέλεια ψυχής, καταλήγει στην πλήρη αποκάλυψη της πλατωνικής οντολογίας, ορθώνοντας καταμεσής του σύμπαντος ως ήλιον της δικαιοσύνης την Ιδέα του Αγαθού κι επιλύοντας τα αιώνια προβλήματα: το ηθικό, το γνωσιολογικό, το πολιτικό και το μεταφυσικό, με μοναδικό εσαεί έρεισμα εκπλήρωσης του ανθρώπινου προορισμού, την παιδεία.
Σ'όλους τους πρώιμους διαλόγους ο διαλεκτικός τρόπος του Σωκράτη είναι ενιαίος: το ερώτημα της ουσίας της αρετής: Τι εστι το χ. Δίδονται κάθε φορά πολλοί ορισμοί που στη συνέχεια ελέγχονται μη ικανοποιητικοί· σ'όλους τους διαλόγους όμως αφήνεται να διαφανεί πως το ζητούμενο είναι κάποιου είδους γνώση του καλού (του Αγαθού). Η διευρεύνηση των επό μέρους αρετών στους πρώιμους διαλόγους αντί να οδηγήσει στη διάκρισή τους (στον ορισμό τους), οδηγεί στην ενότητα αυτού που ονομάζουμε αρετή, προς το αγαθό και την επίγνωσή του. Σ'ολόκληρη την ομάδα των πρώιμων διαλόγων κι όχι μόνο ξεχωριστά στον καθένα, ακολουθεί ο Πλάτων αυτή τη συγκεντρική πορεία, αποδεικνύοντας πως κάθε προσπάθεια διατύπωσης ενός ορισμού μιας απ'αυτές τις αρετές κατ'ανάγκην οδηγεί προς την αρετή καθεαυτήν κι η γνώση μιας επί μέρους αρετής π.χ. της ανδρείας ή της σωφροσύνης προκύπτει από τη γνώση της αρετής καθεαυτήν. Ο Πρωταγόρας συνοψίζει και προάγει τα θέματα των πρώιμων διαλόγων: σ'αυτόν αποδεικνύεται η ενότητα των γνωστών αρετών· οι αρετές διαφέρουν κατά τον ορισμό, αλλά είναι εν ταυτόν κατά τη λειτουργία (η μία καθιστά αναγκαίαν την άλλη). Το κύριο θέμα του διαλόγου είναι το διδακτό της αρετής πόυ εδώ αποκαλείται για πρώτη φορά πολιτική τέχνη. Στον Γοργία έχουμε απροκάλυπτη κι απόλυτη σύγκρουση δύο βιοθεωριών: του φιλοσοφικού βίου και του βίου του εν δράσει πολιτικού. Απ'εδώ προκύπτει κι ο πραγματικός στόχος του διαλόγου: η αντιπαράθεση μιας αντίληψης της ζωής ως βίου αφιερωμένου στο υπερπροσωπικό καλό και της θέλησης για δύναμη ως θεωρίας και πράξης. Ο Μένων είναι ο τελευταίος σταθμός στη ζήτηση του αγαθού, πριν από την πλήρη αποκάλυψη της θεωρίας των ιδεών. δίνεται απάντηση στο πρόβλημα της νέας σωκρατικής γνώσης της αρετής και του αγαθού με τη θεωρία της ανάμνησης. Ήδη ο Πλάτων με τον εσχατολογικό μύθο του Γοργία και τη θεωρία της ανάμνησης, μάς έχει εισαγάγει στον υπερβατικό κόσμο της αλήθειας. Τώρα μπορεί να μάς αποκαλύψει πλήρως το ευαγγέλιό του: το Αγαθό και τις ιδέες ως πρόσβαση στην αθανασία της ψυχής στον Φαίδωνα και ως μέτρο και ιδανικό στη σύμπηξη της πολιτικής κοινότητας στην Πολιτεία. Εκείνο που πρέοει τελικά να δειχτεί είναι ότι η πίστη και η ελπίδα με τις οποίες ο φιλόσοφος αντιμετωπίζει τον θάνατο, αποτελεούν τη λογική συνέπεια και την υπέρτατη επικύρωση των αρχών σύμφωνα με τις οποίες διαμόρφωσε ολόκληρη τη ζωή του. Γι'αυτό μπορούμε να ονομάζουμε τη ζωή του μελέτη του θανάτου. Όμως, ολόκληρος ο διαλεκτικός αγώνας του Πλάτωνα στους προηγούμενους διαλόγους του, εκβάλλει στην Πολιτεία, θεμελιωμένη στην παιδεία, την ενόραση του Αγαθού και τη δικαιοσύνη. Η άριστη Πολιτεία οικοδομείται ως μια μικρογραφία του Σύμπαντος και μια μεγαλογραφία της ανθρώπινης ψυχής. Σ'αυτήν γίνεται σταδιακά μια αναγωγή από την αναγκαία κοινωνία στην άριστη πολιτεία· σ'αυτή το συμφέρον του ατόμου και της Πολιτείας ταυτίζονται σε πνεύμα δικαιοσύνης και αρμονίας. Οι φιλοσοφικές ιδέες του Πλάτωνος απηχούν ένα ισχυρό θρησκευτικό βίωμα: κύριο γνώρισμά του η ορμή προς το αιώνιο, το απόλυτο και το θείο. Γι'αυτό κι αναζήτησε το ιδεώδες, το αναλλοίωτο είναι και την απόλυτη αξία σ'ένα υπεργήινο, υπεραισθητό κόσμο.