Κύκλος Σεμιναρίων του κέντρου Δικανικών Μελετών "Θεοφάνεια"

                                                       
   
Η φιλοσοφική σκέψη του  Ηράκλειτου και η χεγκελιανή
Μαρξιστική Διαλεκτική                                              
                                                                                                                          Φιλίππου Νικολακόπουλου                                        
Διδάκτορα κοινωνιολογίας-Δικηγόρου Αναπληρωτή καθηγητή πανεπιστημίου Ινδιανάπολης,

 Athens Campus                                                                                                                                                               

                             

                                                                                                                                                               
                                                                      
                                                                                                                

     Υπάρχει μια αρκετά διαδεδομένη αντίληψη, κυρίως σε φιλοσοφικούς μαρξιστικούς κύκλους, σύμφωνα με την οποία στο ευρύτερο φιλοσοφικό υπόβαθρο του Μαρξισμού και ιδιαίτερα της μαρξιστικής διαλεκτικής μπορεί να υπαχθεί η φιλοσοφική σκέψη του Ηράκλειτου. Βέβαια, σημεία σύγκλισης μεταξύ της φιλοσοφικής του σκέψης και της μαρξιστικής διαλεκτικής υπάρχουν. Υπάρχουν όμως και διαφορές, οι οποίες είναι σκόπιμο να επισημαίνονται και να αναλύονται για να μην πέφτουμε σε απλoυστευτικά σχήματα. Ακόμα, μέσα απο την παραπάνω σύγκριση και αντιπαράθεση διαπιστώνει κανείς κάτι πιο μονοδιάστατο στη μαρξιστική διαλεκτική, ενώ αντίθετα κάτι πιο πολυδιάστατο  συνολική σκέψη του Ηράκλειτου, πράγμα που σαφώς σχετίζεται με τα βασθικά χαρακτηριστικά συνολικά του αρχαιοελληνικού πνεύματος

      Η διαλεκτική σύλληψη του Ηράκλειτου και η όλη φιλοσοφική του σκέψη είναι πολύ πιο πλατειά, συνθετική και ολιστική, συγκριτικά με εκείνη του Καρόλου Μάρξ, ενώ παράλληλα το μεσσιανικό στοιχείο στην περίπτωση του πρώτου απουσιάζει. Επίσης, συνδέεται με τις δικές του οντολογικές παραδοχές

που ναι μεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι βρίσκονται πλησιέστερα σε ό,τι αποκαλούμε υλιστική σχολή στην ιστορία της φιλοσοφίας, αλλά δεν ξέρω αν ακριβώς συμπίπτουν με τη μαρξιστική φιλοσοφική αντίληψη σχετικά με το υλικό είναι. Επίσης, ενώ ο Μάρξ και ο Χέγκελ συλλαμβάνουν τον κόσμο σε μια δυναμική ανέλιξη ανιούσας κατεύθυνσης ( ο Μάρξ μέσα απο την διαλεκτική δυναμική του υλικού γίγνεσθαι, ο Χεγκελ μέσα απο την αυτοσυνειδητοποίηση του πνεύματος, μετά την έκπτωση απο την ΑΠΟΛΥΤΗ ΙΔΕΑ στην Φύση - που είναι το <<έτερον>>, το <<αλλότριον>>-), ο Ηράκλειτος  συλλαμβάνει τον κόσμο μέσα απο τη συμπληρωματικότητα των ατιθέτων και την οπτική της περιοδικής επικύρωσης.

        Κατ' αυτόν επίσης το <<όντως όν>> είναι το <<αείζων πυρ>> που ταυτίζεται μάλλον με τον Λόγο (ενοποιούσα αρχή ή μέτρο διάταξης της ισoρροπίας των πραγμάτων) και τον αιθέρα (όπως έλεγε η αρχαία λαϊκή πίστη που του απέδιδε θείο χαρακτήρα), <<πυρ>> που αποτελεί και την ουσία της ψυχής. Η ψυχή μετά θάνατον μπορεί να ενωθεί με την <<αιθέρια παγκόσμια φωτιά>>. Τέτοιες όμως οντολογικές συλλήψεις είναι αδιανόητες απο τον Κάρολο Μάρξ, που θα μπορούσαν κατ' αυτόν να θεωρηθούν μεταφυσικές.

       Η χεγκελιανή Μαρξιστική διαλεκτική στηρίζεται στη γνωστή διαλεκτική τριάδα: Θέση - Αντίθεση - Σύνθεση ή άρνηση της άρνησης (που μάλλον είναι σύλληψη υπο την επιρροή των νεοπλατωνικών: <<Μένον>>, <<προδεύον>>, <<Επιστρέφον>>) που τελικά προσδιορίζει μια οντολογική δυναμική ανιούσας κατεύθυνσης (απο πλευράς αντικειμενικού ιδεαλισμού ο Χέγκελ, απο πλευράς υλισμού ο Κάρολος Μάρξ), κατεύθυνση μάλιστα που σε επίπεδο ανθρώπινων - κοινωνικών πραγμάτων, συγκεράζεται και με στοιχείο <<σωτηριολογικό>>. Στην Ηρακλείτεια όμως φιλοσοφική σκέψη η δυναμική της ροής και ο πόλεμος των αντιθέτων δεν κατευθείνεται νομοτελειακά σε αλλαγές που οδηγούν με τη σειρά τους σ' ένα ανώτερο υπαρξιακό επίπεδο, αλλά πραγματοποείται μάλλον σ' ένα πλαίσιο κυκλικής, περιοδικής, συμπαντικής κίνησης, πράγμα που οι ίδιοι οι Μαρξιστές απορρίπτουν από τη σκέψη του, ενώ παράλληλα του αποδίδουν την ιδιότητα του υλοζωϊστή.

      Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι ο Ηράκλειτος ήταν μάλλον εχθρός της άμεσης δημοκρατίας και των <<πολλών>> ενώ πίστευε περισσότερο στην κυριαρχία του νόμου, που υπαγορεύεται τελικά από τον θείο νόμο (ο θεός ως Λόγος), και στον μετριοπαθή χειρισμό των δημοσίων πραγμάτων.