ΑΙΔΩΣ Του Κώστα Μπέη Παρουσίαση Κλειώς Λούμου- Μαρκάκη

Το 2013 είδε το φώς της δημοσιότητας το νέο βιβλίο του Κώστα Μπέη "αιδώς" δεκαεπτά αιώνες ελληνικού καημού από τον Όμηρο έως τον Πατριάρχη Φώτιο (800 π.Χ - 897 μ.Χ) απο τις Εκδοσεις 

ΣΑΚΚΟΥΛΑ.
Είναι ένα ογκώδες πόνημα 534 σελίδων με παρουσιάσεις ανθρώπων του πνεύματος και τις αναφορές στην αιδώ.
Η αιδώς κατά τον Καντ είναι μια κλίση να εμπνέουμε τους άλλους με την ευπρέπεια, σεβασμό απέναντί μας, σαν το κύριο ερέθισμα κάθε αληθινής κοινωνικότητας, και ναυτό έδωκε κοντά στα άλλα,

την πρώτη ώθηση για την διαμόρφωση του ανθρώπου σε κάθε πλάσμα ηθικό
Η λέξη αιδώς, η οποία εκφράζει την ντροπή για κάθε τι που γίνεται απο έλλειψη σεβασμού, ευλάβειας, συστολής, αξιοππρέπειας, συγκίνησε προβλημάτισε και ώθησε τον Καθηγητή Κώστα Μπέη να ασχοληθει μαζί της .

Έτσι από το 800 π.Χ. ο συγγραφέας πορεύτηκε με  τους  επιφανείς   κάθε εποχής, μελέτησε σε βάθος το έργο τους και στάθηκε στο υπό ανίχνευση θέμα.

  Ο Κώστας  Μπέης  την ανά των  αιώνων  διαδρομή του    ονομάτισε: «Ο καημός για το  ελληνικό  έλλειμμα της αιδούς» επιμερίζοντάς την  σε  δύο μέρη :

1^ο  «Ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός» και

2^ο  « Ο προβληματισμός  για την αιδώ κατά τους πρώτους  10  χριστιανικούς αιώνες».

Προβληματισμένος ο συγγραφέας   με το λήμμα  αιδώς η οποία   καθρεπτίζει την αγωγή, παιδεία, χαρακτήρα και ψυχοσύνθεση  κάθε ανθρώπου,  αναμόχλευσε το πνευματικό έργο των σπουδαίων εκείνων προσωπικοτήτων  για να βρει αναφορές,  απόψεις,  νουθεσίες τους, σχετικές με την  αιδώ.

Έτσι αφού πρώτα  παρουσιάζει  με  συντομία  τη ζωή, το έργο και την όλη γήινη πορεία  ενός εκάστου, στέκεται   στα σημεία  εκείνα, τα οποία  σχετίζονται  με το αναζητούμενο θέμα.

Από την πολυπληθή  συλλογή του, θα  φέρω στο αποψινό τραπέζι

ένα  μικρό μέρος, γιατί είναι ευνόητο ότι απαιτεί πολύ- πολύ   χρόνο, ακόμη και μια  μικρή περίληψη ή έστω   επιγραμματική αναφορά όλων των προσωπικοτήτων που καταγράφονται .

                                Μέρος  πρώτο

«Ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός» 

Σ’ αυτό   ο συγγραφέας ξεδιπλώνει τη ζωή  59 προσωπικοτήτων και μελετώντας  το έργο τους, αναζητά τις αναφορές τους στην αιδώ τις οποίες και μας τις παρουσιάζει, με πρώτο τον μεγάλο  Όμηρο και τελευταίο  τον αλεξανδρινό ρήτορα  Αίλιο Θέωνα που έζησε  ανάμεσα  στους δύο αιώνες όπως γράφει: 1^ο π.Χ.-1 μ.Χ. 

-        Στην Ιλιάδα των 1567 στίχων, ο Όμηρος αναφέρει 18 φορές  τη λέξη αιδώς- ντροπή.

  Με την έννοια σεβασμού  τη βρίσκομε:

α΄ στην αγανάκτηση του Οδυσσέα με τις αναίδειες του Θερσίτη,

 β΄ στον Αχιλλέα  με το « ντροπή σας   Αργείοι», « όποιος έχει ανάγκη  δεν πρέπει να  νιώθει αιδώ»,   και σε 16 ακόμη   σημεία.

-  Αλλά και στην Οδύσσεια  των 1229 στίχων τη συναντούμε   5 φορές με την  έννοια συστολής.

  -    Ο Ησίοδος υπαινίσσεται την αιδώ στα έργα του: «Θεογονία», «Ασπίς Ηρακλέους», « Έργα και ημέραι»:

 «…να θυμάσαι  πως η απρέπεια  και το συνακόλουθο  δέος  ενώπιον της αιδούς είναι  του φτωχού oι σύντροφοι, σ’ αντίθεση  με την αναίδεια  που συνοδεύει την απληστία…» σελ. 49

    -    Χαρακτηριστικά και τα δύο σπαράγματα της Σαπφώς:

 « θέλω να το πω μα μ’ εμποδίζει η αιδώς…» σελ. 52

    -     Ο Τυρταίος  στην ελεγεία του μας λέει:

 « …κατέφθασε τώρα στον Άδη, δίχως κανείς  να θέλει  την τιμωρία του, για έλλειψη  ούτε αιδούς, μήτε  δικαιοσύνης»  σελ. 54

   -   «…η αδικία είναι μια δεσποτική  αφέντρα, ασεβέστατη  και  αίσχιστη (δίχως αιδώ)…» επισημαίνει ο σοφός νομοθέτης Ζάλευκος  γύρω στα 662 π.Χ.  στη σελ. 60

  - Στην ηθική αξία της αιδούς αναφέρεται  ο Θεόγνις  ποιητής από τα Μέγαρα 544-541π.Χ.:

 «Στ’ αλήθεια λοιπόν στις μέρες μας  χάθηκε η ντροπή  απ’ τους ανθρώπους και η αδιαντροπιά τριγυρνάει στη γη» σελ. 66

«..Κι ενώ εγώ πολλές  φορές σε στήριξα , καμιά  ένδειξη  δεν είδα απ’ τη δική σου αιδώ». Σελ. 68

    -    Από τον διασημότερο ιστοριογράφο πριν τον Ηρόδοτο Εκαταίο τον Μιλήσιο,  έχει σωθεί μια σύντομη αναφορά   στο βιβλίο του «Θεαγένης  στα Μακεδονικά (ΙΙΙ)»:

 « …όταν ο Ορέστης  απελευθερώθηκε από τη μανία του, οπότε, κάτω από την πίεση της αιδούς, που τον διακατείχε για τον  αποτρόπαιο φόνο της μητέρας του, που είχε διαπράξει, ήρθε μαζί με την Ερμιόνη σε τούτη  εδώ τη χώρα...» σελ. 71

-    « να διακατέχεστε  από αιδώ  και ευλάβεια…ούτε να χαχανίζετε μήτε να παίρνετε  σκυθρωπή όψη… τίποτε να  μη λέτε ούτε να επιχειρείτε, όταν  διακατέχεστε  από οργή…» σελ. 73 ( λόγια του Πυθαγόρα του Σάμιου,  καταγραφέντα από τους μαθητές του).

    -Χαρακτηριστικές  και οι παρακάτω τρεις  αναφορές του μεγαλύτερου λυρικού ποιητή της αρχαιότητας  Πίνδαρου:

  « Αυτό που ενυπάρχει μέσα στην  αιδώ πάντοτε ευδοκιμεί και ανθίζει» σελ.75

«…η αιδώς είναι εκείνη που εξευγενίζει τους ανθρώπους»σελ. 75

«…το σύνθημα της αιδούς έχει κουκουλωθεί  κάτω από την πίεση  της ροπής για δόξα» σελ 76,  από  τους σημαντικούς στίχους  του.

 -    Πολλούς  και ωραίους στίχους  έχει αφιερώσει και ο Αισχύλος για την αιδώ: 

«έβαλε τέλος στα βάσανά της και απόσταξε τη  θλιβερή αιδώ» «Ικέτιδες» σελ. 83

     «…τα λόγια γίνονται νεφελώδη  όταν κάποιος  μιλάει  κάτω από το δέος της αιδούς» «Χοηφόρες» σελ. 87

-     Ο Αίσωπος  δεν  αναφέρεται  στην αιδώ εκτός από την απάντησή του σ’ ένα  μύθο που μαζί με αυτή λέει: « στα γαλανά μάτια δεν υπάρχει αιδώς» σελ.89

 -     Στο έργο του μεγάλου ιστοριογράφου  Θουκυδίδη   τον σεβασμό στην αιδώ  συναντάμε στην αναφορά μιας  δημηγορίας όπου ο Αρχίδαμος ( βασιλιάς της Σπάρτης) αναφερόμενος στη γενναιότητα και σύνεση  που ανέδειξαν σε κάποιο πόλεμο λέει, ότι ήταν αποτέλεσμα της παιδείας καθώς « ναι μεν το συναίσθημα  της αιδούς  πειθαναγκάζει  όλους μας  σε φρόνιμες

επιλογές, όμως,  απ’ την άλλη  πλευρά, η έμφυτη ευγενική συστολή (αιδώς ) μας ποδηγετείται από το φρόνιμά μας» σελ. 91

  -   Ο Ευριπίδης σε πολλά και αξιόλογα   χωρία κάνει αναφορά στην αιδώ, όπως:

Στην Άλκηστη: « Η ευγένεια εκφράζεται  με επίγνωση  της αιδούς η οποία  σταθερά  είναι παρούσα στους αγαθούς» σελ. 94.

Στη Μήδεια « Ο σεβασμός στους όρκους διάβηκε μακριά, έτσι που η Αιδώς έπαψε πια να διαμένει στη σεβαστή Ελλάδα…» σελ.97

Στον Ιππόλυτο « ..οι ηδονές  είναι πολλές  και πιότερο ελκυστικές φαντάζουν της αργίας τα κακά, σ’ αντίθεση  προς την αιδώ πού ναι διπλή:  από τη μια καλή και από την άλλη βάρος ασήκωτο στις οικογένειες» σελ. 98

Στις Ικέτιδες « Η καλή ανατροφή  σε παρακινεί να σέβεσαι  την αιδώ» σελ.101

Στον  Ηρακλή μαινόμενο « δεν ένοιωσε αιδώ τον γέρο ατιμάζοντας» σελ. 103

   -      Ο Σοφοκλής  αναφέρεται   στις τραγωδίες: Αίας, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος.

    -     Στις Σφήκες του Αριστοφάνη ο χορός επικαλούμενος την ανάγκη σεβασμού  λέει:

  « …αλλ’ εσύ βέβαια δεν έχεις  καμιά  έγνοια  γι αυτά κι ούτε στα μάτια σου καθρεπτίζεται η αιδώς…» σελ.119

     - Στον Ηρόδοτο πάλι τον  πατέρα της ιστορίας  χαρακτηριστική είναι η απάντηση του Γύγη  στον Κανδαύλη (βασιλιά των Σάρδεων) « …όταν γδύνεται  η γυναίκα,  μαζί με το εσώρουχό της  αποθέτει  παράμερα και την αιδώ» σελ. 115

   - Οι αναφορές του Ξενοφώντα είναι λιγοστές:

 « Δεν  βλέπεις ότι η αιδώς και ο φόβος  είναι έμφυτα στους ανθρώπους  και μάλιστα  πολύ περισσότερο  στις συγκεντρώσεις  του όχλου  παρά στις ιδιωτικές συζητήσεις…» σελ. 122, λέει ο Σωκράτης στον Χαρμίδη και

 « …αν κάποιος  δίχως επίγνωση  των ορίων  της αιδούς  (αναιδώς)

επιχειρήσει να τον παρατηρήσει κατάματα τότε αμέσως τυφλώνεται» σελ. 123 αναφερόμενος στον ήλιο.

«…οι αναιδείς  άνθρωποι  αυτοσυγκρατούνται  ενώπιον  εκείνων οι οποίοι  έχουν  αυτοσεβασμό και σέβονται  τα όρια της  αιδούς» σελ. 130 στο «Κύρου Ανάβαση»

      - « …εκεί όπου υπάρχει  δέος , εκεί υπάρχει  και η αιδώς»σελ. 140, λέει ο Σωκράτης στον Ευθύφρονα  όπως γράφει ο Πλάτων.

« Η Δικαιοσύνη είναι κόρη της Αιδούς, μάνα δε  και κόρη από κοινού (η Αιδώς και η Δικαιοσύνη) απεχθάνονται  το ψέμα»  σελ. 156   «Νόμοι του Πλάτωνα»

  -    « στήνοντας στην Ελλάδα μεγάλη  όντως δόξα της ελευθερίας, αποδίδετε έτσι τον οφειλόμενο σεβασμό στην αιδώ ως συνεργό της αρετής που μάχεται  με το δόρυ της» σελ. 164 στίχοι του   Τιμόθεου  (450 π.Χ.) από το  διασωθέν  ποίημά του «Πέρσες»

   -  « όπου υπάρχει το δέος υπάρχει  και η αιδώς» σελ. 165 κατά τον κωμικό ποιητή  Επίχαιρος (530-440 π.Χ.)

- Από τα διασωθέντα  γραπτά του Δημόκριτου: «απ΄όλα τα σημαντικά

αντικείμενα το σημαντικότερο εκείνο της αιδούς» σελ. 166

- Από τις πάμπολλες αναφορές του ρήτορα Δημοσθένη (384-322 π. Χ.): « δεν βλέπετε  ότι ούτε  στη φύση του  μήτε  στη συμπεριφορά του  και πολύ περισσότερο  ότι  ούτε καν  στον τρόπο που σκέφτεται δεν υπάρχει  κάποιο ίχνος από αιδώ;» σελ. 173

   -  Ο Κροτωνιάτης φιλόσοφος  Έκφαντος   θεωρούσε  την αιδώ    « μια από τις 3 αιτίες (οι άλλες δύο είναι ο φόβος  και η επιθυμία) που παρακινούν στην αρετή.

- Πολλές και οι παραπομπές στην αιδώ του  Φίλωνα του Ιουδαίου

Ο Κώστας  Μπέης  τελειώνει το πρώτο μέρος  με τον  αλεξανδρινό ρήτορα Αίλιο Θεώνη που έζησε στο μεταίχμιο των    δύο αιώνων  – προ Χριστού και  μετά Χριστό.

         

                         Μέρος  δεύτερο

Το δεύτερο μέρος « Ο προβληματισμός  για την αιδώ κατά τους πρώτους  10  χριστιανικούς αιώνες» ο συγγραφέας  παρουσιάζει 89  εξέχοντες πνευματικούς  ανθρώπους,   αρχίζοντας από  τον Απόστολο Παύλο  και  τερματίζει   στον Πατριάρχη Κων/πόλεως Φώτιο.

  -  Κατά τα   Χριστιανικά κείμενα ο  Παύλος κάνει αναφορά    στην Α΄ επιστολή προς τον Τιμόθεο, σύμφωνα με την  ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη  του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας,

   -  Ο  Πλούταρχος αναφέρεται στην αιδώ  σε  36 κείμενα  και 58 μη καθορισμένα αποσπάσματα.

    - Από τα δύο σωζόμενα  σπαράγματα  του Φλάβιου Αρριανού ( 2^ο μ.Χ. αιώνα) στο ένα  παρουσιάζει  τον σεβασμό του Αλέξανδρου  στον ποιητή Πίνδαρο.

     - Στις  μέρες μας έχουν φτάσει γύρω στις 15  αναφορές στο λήμμα αιδώ του ιστορικού  Αππιανού (2^ου μ.Χ.).

 - Όσο για τα σπαράγματα του Κλήμη του Αλεξανδρέα  που έχουν διασωθεί και  αναγράφονται στο παρόν βιβλίο  διευκρινίζει ο συγγραφέας, τα περισσότερα  είναι από παραπομπές  άλλων μελετητών. 

  -      « αιδώς δε και λύπη και οργή τρία της ψυχής κύματα· η μεν γαρ αιδώς  δια των ομμάτων εισρέουσα την των  οφθαλμών  ελευθερίαν καθαιρεί…» σελ. 323 ( από τον φιλοσοφικό στοχασμό του Αχιλλέα  Τάτιου)

   -  Πλούσιο  και το έργο του ρήτορα Αίλιου Αριστείδη  (2^ο  μ.Χ. αιώνα ) και αρκετά τα  διασωθέντα  χωρία.  

    -   Αντίθετα στον φιλόλογο περιηγητή Παυσανία (2^ο μ.Χ. αιώ.) αν και το έργο του είναι εκτεταμένο  συναντούμε  τη λέξη  μόνο σε τρία χωρία.

  -Από τον σοφιστή  Κλαύδιο Αιλιανό,  έχουν διασωθεί  σπαράγματα από το  έργο του που σχετίζεται με τη φύση των ζώων.

     - Η ευαισθησία και η πνευματική καλλιέργεια του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη είναι ολοφάνερη από τα παραθέματά του.

      - Πολλές αναφορές στην λέξη   γίνονται  από τον  Γρηγόριο Νύσση, Γρηγόριο Νανζιαζινό, Μέγα Βασίλειο και Ιωάννη Χρυσόστομο.

- Αλλά και ο ρήτορας Λιβάνιος  σε πολλά και αξιόλογα χωρία αναφέρεται στην αιδώ.

Από το πολυσέλιδο πόνημα του Κώστα Μπέη  με τις πολυπληθυσμικές  αναφορές  στη ζωή και το έργο 148 προσωπικοτήτων που χάραξαν την

πνευματική πορεία 17 αιώνων, με την τυχαία επιλογή μου, πιστεύω ότι σας  έδωσα το ερέθισμα  να  το διαβάσετε αγοράζοντας το,  να  γίνετε και εσείς κοινωνοί του μεγάλου θησαυρού  γνώσεων που κρύβουν οι σελίδες του.

Κύριε  Καθηγητά ας μου επιτραπεί να σας σφίξω  θερμά το χέρι,  να σας ευχαριστήσω για όσα προσκόμισα  διαβάζοντάς το και να σας ευχηθώ να είστε πάντα καλά και να δημιουργείτε.

                                         

                   ευχαριστώ

                                                               

                                            Κλειώ Λούμου- Μαρκάκη

5/3/2014